سبقت یورو از دلار در سوئیفت؛ شکست موقعیت انحصاری دلار؟

بر اساس آمارهای سوئیفت، در ماه اکتبر سال جاری میلادی (سال ۲۰۲۰)، ۳۷.۸ درصد از تراکنش‌های بانکی جهان با یورو انجام گرفته است؛ یعنی ۶ درصد افزایش نسبت به سال گذشته و بالاترین سطح از ماه فوریه سال ۲۰۱۳ (بهمن ماه سال ۱۳۹۲). در طرف مقابل، کاربرد دلار در این تراکنش‌ها به ۳۷.۶۴ درصد رسید که نسبت به سال قبل، به‌اندازه ۴.۶ درصد افت نشان می‌دهد. هرچند که میزان استفاده از هر دو ارز، بسیار نزدیک است و تا حدی به مسائل پیرامون انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا ارتباط پیدا می‌کند، اما تحول معناداری است که باید در کنار دیگر تحولات جهانی، ازجمله جنگ تجاری آمریکا در طی چند سال گذشته، در کانون توجه قرار گیرد.

می‌توان جنگ تجاری را به عنوان یکی از مشخصه‌های مهم دوران ریاست‌جمهوری ترامپ (۲۰۱۶-۲۰۲۰) به حساب آورد. کشورهای هم‌پیمان آمریکا در نفتا، اتحادیه اروپا، چین، روسیه و حتی هند ازجمله طرفین جنگ تجاری آمریکا در این دوره بودند. افزون بر این، ایالات‌متحده در طی این چهار سال، تحریم‌های شدیدی علیه کشورهای دیگری نیز اعمال کرد. یکی از مهم‌ترین اهداف چنین اقداماتی، بازگشت به دوران انحصار تک‌قطبی آمریکا در عرصۀ سیاست و اقتصاد جهانی بود که به طور ویژه از جانب راهبرد چین -۲۰۲۵ مورد تهدید قرار گرفته بود. در نتیجه کنش و واکنش‌های مربوط به این جنگ تجاری، پنج سال پیش بود که رئیس بانک وی‌تی‌بی روسیه از آماده‌سازی بستر حذف دلار از تراکنش‌های مالی میان اعضای اقتصادهای نوظهور یا بریکس خبر داد. پنج کشور عضو بریکس، یعنی برزیل، روسیه، افریقای جنوبی، چین و هند، نیمی از جمعیت جهان و نزدیک به ۳۰ درصد اقتصاد جهان را در اختیار دارند. به تازگی چین نیز در واکنش به تحریم‌های احتمالی ایالات متحده برای تصویب قانون امنیتی هنگ‌کنگ در کنگرۀ ملی خود، به بانک‌های خود اعلام کرده است تا از سوئیفت فاصله بگیرند. این خواست فقط به کشورهای بریکس، محدود نشد بلکه کشورهای دیگری از جمله ایران که مشمول تحریم‌های بین‌المللی ایالات‌متحده قرار گرفته بودند نیز به این گزینه، تمایل نشان دادند.

البته رقابت بین دلار و یورو، از زمان جنگ تجاری علنی ترامپ، شروع نشده است بلکه این دو ارز بین‌المللی از مدت‌ها پیش در بازارهای مالی و پولی جهانی با یکدیگر رقابت داشتند و در دو طرف این رقابت، رئیس فدرال رزرو آمریکا از یک سوی و رئیس بانک مرکزی اتحادیه اروپا در دیگر سوی قرار داشتند که با ابزارهایی مانند نرخ بهرۀ مرجع، در جذب سرمایه، ایجاد ثبات در بازارهای مالی و بازیابی اقتصادی پس از بحران مالی ۲۰۰۹، رقابت می‌کردند؛ اما جنگ تجاری آمریکا با اتحادیه اروپا و بازی این کشور در جدایی انگلستان از اتحادیه اروپا، این رقابت را شدت بخشید و نقض عهدهای ترامپ در خروج از پیمان‌های مختلف جهانی مانند پیمان پاریس، به صورت اهرم معکوسی عمل کرد که برای تضعیف جایگاه دلار به عنوان ارز مسلط، فشار وارد می‌کرد. ضمن اینکه بسته‌های سیاستی حمایتی حتی در دورۀ اوباما و برای جبران آثار مالی ورشکستگی مؤسساتی مانند لمن‌برادرز نیز در این افت جایگاه نقش داشته‌اند و کارشناسان مالی نسبت به تضعیف دلار در نتیجه سیاست‌های مالی و پولی در ایالات‌متحده، هشدارهای متعددی داده بودند. اما دلایل و پیامدهای سبقت یورو از دلار در معاملات سوئیفت چیست؟ به نظر می‌رسد که انحصار تک‌قطبی آمریکا در هر سه زمینۀ مالی، اقتصادی و سیاسی به شدت به چالش کشیده شده است و نظم جهانی به سمتی می‌رود که چند قطب انحصاری بزرگ در کنار چندین اقتصاد متوسط به بالا در آن نقش‌آفرینی کنند. البته دلار همچنان به عنوان یک ارز مهم در مبادلات مالی بین‌المللی نقش ایفا خواهد کرد و نمی‌توان این سبقت را به مثابه افول کامل آن تلقی کرد. در گذشته نیز پس از قطع رابطه بین دلار و طلا توسط نیکسون، دلار جایگاه خود به عنوان ارز مسلط جهانی را از دست نداد که بخشی از این وضعیت به حجم مبادلات گسترده تجاری بین ایالات‌متحده یا شرکت‌های وابسته به شرکت‌های آمریکایی در سراسر جهان و بخشی به تعداد بسیار اندک نظام‌های ارزی همسان دلار در جهان مربوط می‌شود. با این وجود، انتظار می‌رود که در چند دهۀ آینده، دلار دیگر از جایگاه انحصاری سابق در اقتصاد جهانی برخوردار نباشد.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح:

«گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»