مانور روسیه، تاجیکستان و ازبکستان، و نگرانی‌های مشترک از تسری ناامنی به آسیای میانه
مانور روسیه، تاجیکستان و ازبکستان، و نگرانی‌های مشترک از تسری ناامنی به آسیای میانه
دکتر «شعیب بهمن»، کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به برگزاری مانور مشترک روسیه، تاجیکستان و ازبکستان در خطوط مرزی افغانستان و در پاسخ به تهدیدات طالبان، اظهار داشت: «روسیه در طول سال‌های گذشته نقش بسیار مؤثر و مستقیمی در حفاظت از مرزهای تاجیکستان داشته و در اکثر مبادی مرزی این کشور با کشورهای دیگر، به ویژه در منطقۀ بدخشان که میان افغانستان و تاجیکستان به دو قسمت تقسیم شده، همواره نیروهای روس به عنوان مرزبان، حضور داشته‌اند و برای روسیه مهم است که بتواند استحکامات دفاعی‌اش را در آن محدوده تقویت کند.»
اوضاع امنیتی تاجیکستان
وی با بیان اینکه دولت تاجیکستان به تنهایی توانایی مقابله با نفوذ گروه‌های تندرو و تروریستی را ندارد و از روسیه در این باره کمک گرفته است، افزود: «علاوه بر آن، وضعیت امنیتی در تاجیکستان با چالش مواجه است. این کشور در دورۀ پسا شوروی، جنگ داخلی در دهۀ ۹۰ میلادی را پشت سر گذاشته و در طول سال‌های گذشته هم همواره اختلافات و تنش‌های داخلی در آن وجود داشته است.» این استاد دانشگاه ادامه داد: «به‌رغم اینکه «امام علی رحمان»، رئیس‌جمهور تاجیکستان، موفق شده تا حد زیادی کشور را آرام نگه دارد، اما در لایه‌های اجتماعی این کشور مخالفت‌های بسیار زیادی با دولت او وجود دارد که بخش عمدۀ آن، از ناحیۀ جریان‌های اسلام‌گرا است. در واقع حزب نهضت اسلامی که جریان اسلامی میانه‌رو است به عنوان مهم‌ترین مخالف این دولت شناخته می‌شود و علاوه بر آن جریان‌های تندروی دیگری در سال‌های گذشته ایجاد شده و فعالیت‌های زیرزمینی دارند.»
وی افزود: «ممنوع کردن فعالیت حزب اسلامی در سال‌های اخیر، باعث شده بسیاری از جوانان به فعالیت در گروه‌های تندروتر گرایش پیدا کنند، همان طور که در جریان بحران سوریه و عراق شاهد بودیم اتباعی از تاجیکستان به صفوف گروه‌های تندرویی مانند داعش پیوستند؛ بنابراین گرچه نمودی به شکل عینی در تاجیکستان نمی‌بینیم، اما نارضایتی اجتماعی در داخل این کشور بسیار زیاد است.» دکتر بهمن تأکید کرد: «این نگرانی وجود دارد که قدرت‌گیری یک نیروی تندرو یا سر برآوردن گروهی مانند داعش در درون افغانستان و یا هرگونه تحریک و تحرک خارجی، این طیف را به خود جذب کند و تاجیکستان را به سمت چالش‌های جدی سوق دهد. ضمن اینکه تحولات افغانستان، به ویژه در سه ماه گذشته که باعث قدرت‌گیری طالبان و تسلط آن‌ها بر تعداد بیشتری از ولایات شده، نگرانی همۀ کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان و ازبکستان را برانگیخته است.»
امکان تسری چالش‌های امنیتی افغانستان در آسیای مرکزی
این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه هر نوع بی‌ثباتی و ناامنی در افغانستان به راحتی می‌تواند به کشورهای آسیای مرکزی تسری یابد و چالش‌های امنیتی متعددی را برای آن‌ها ایجاد کند، هدف از برگزاری مانور مشترک نظامی روسیه، ازبکستان و تاجیکستان را افزایش قدرت دفاعی و همچنین نشان دادن آمادگی مقابله با بحران‌ها به طرف‌های خارجی عنوان کرد. وی دیدگاه روسیه نسبت به علل خروج آمریکا از افغانستان و به آشوب کشاندن این کشور را در برگزاری این مانور مؤثر دانست و گفت: «روس‌ها تصور می‌کنند تحولات افغانستان و خروج آمریکا از این کشور در این مقطع، طراحی گسترده‌تر و بزرگ‌تری را در بر دارد و هدف این است که آشوب‌ها در افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی هم تسری یابد که در این صورت امنیت ملی روسیه نیز با خطرات جدی مواجه می‌شود.»
دکتر بهمن با بیان اینکه ما همواره شاهد ارتباط میان گروه‌های تندرو با همتایان خود در افغانستان بوده‌ایم، اضافه کرد: «در دهه‌های گذشته این ارتباطات به شکل بسیار گسترده وجود داشته و در موارد متعددی کشورهای آسیای مرکزی به شکل عقبۀ راهبردی این گروه‌های تندرو در افغانستان عمل می‌کردند و افغانستان به پناهگاهی برای آن‌ها مبدل شد. اخباری که ما امروز دربارۀ حضور و فعالیت این گروه‌ها در افغانستان می‌شنویم، کاملاً واقعی هستند و نباید آن‌ها را ساختگی در نظر گرفت.» این پژوهشگر حوزۀ اوراسیا با یادآوری اینکه ایجاد ناامنی ساختگی در افغانستان و در مرحلۀ بعد تسری آن به کشورهای آسیای مرکزی برای آمریکا چند منفعت مهم و بزرگ دارد و می‌تواند گامی برای مهار ایران، روسیه و چین تلقی شود، تصریح کرد: «وجود ناامنی و بی‌ثباتی در این منطقه برای آمریکا بسیار سودآور خواهد بود.»
تحولات افغانستان و شرایط آسیای میانه فرصتی برای ایفای نقش مشترک روسیه و چین
دکتر بهمن به برخی تحلیل‌ها در خصوص تلاش روسیه و چین برای بهره‌گیری از شرایط کنونی در جهت افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی اشاره کرد و گفت: «با توجه به برنامه‌ای که آمریکا برای منطقه دارد، اگر شرایط به سمتی برود که مسکو و پکن را به این نتیجه برساند که این اتفاقات طراحی آمریکا است قطعاً به شکل متحد وارد خواهند شد و به ویژه از ظرفیت سازمان همکاری شانگهای برای مقابله با آن استفاده خواهند کرد.» وی دربارۀ زمینۀ رقابت‌ها و همکاری‌های روسیه و چین در آسیای میانه، افزود: «در سال‌های گذشته آنچه در این منطقه دیده‌ایم، بیشتر تمرکز این دو کشور بر همکاری بوده است تا رقابت. البته اخیراً چینی‌ها موفق شدند نفوذ اقتصادی خود را در این منطقه بسیار گسترش دهند و حتی، مبادلات تجاری چین با کشورهای آسیای مرکزی بسیار بیشتر از روسیه شده است و در واقع چینی‌ها در حوزۀ اقتصادی جایگزین روس‌ها شده‌اند؛ اما در حوزه‌های امنیتی همچنان روس‌ها دست برتر را دارند.»
دکتر بهمن در عین حال تأکید کرد: «رقابتی که می‌تواند در این حوزه‌ها میان دو کشور وجود داشته باشد به رقابت خصمانه منتج نشده بلکه چین و روسیه توانسته‌اند این رقابت را با سازوکارهای مختلف مدیریت کنند. روسیه و چین در شرایط فعلی و به ویژه در برابر آمریکا، بیش از آنچه که رقیب هم باشند می‌توانند متحد یکدیگر باشند و قطعاً در برابر طراحی‌های آشوب ساز آمریکا به شکل واحد به ایفای نقش خواهند پرداخت.» در پایان؛ این استاد دانشگاه شرایط ایجاد شدۀ ناشی از همکاری میان روسیه و چین را فرصتی برای تعمیق همکاری‌های ایران با این دو کشور خصوصاً در حوزه‌های امنیتی دانست.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :