شرایط حساس قفقاز و اهمیت توازن قدرت میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان

«جواد پسندیده»، کارشناس مسائل قفقاز با بیان اینکه سیاست سنتی ایران پس از فروپاشی شوروی در رابطه با منازعات ارمنستان و جمهوری آذربایجان این بوده که در بی‌طرفی تلاش کند، نقش میانجی‌گرایانۀ خود را برای حل و فصل اختلافات دنبال کند، ادامه داد: «در شرایط کنونی تصور اینکه ارمنستان و جمهوری آذربایجان به صلحی پایدار برسند بسیار خوش‌بینانه است؛ چرا که این نزاع ریشه‌هایِ تاریخی دارد و به منازعات قومی، نژادی و مسائل مذهبی در گذشته بر می‌گردد.» این کارشناس مسائل قفقاز با تأکید بر ضرورت حفظ توازن قدرت در منطقۀ قفقاز جنوبی گفت: «قطعاً باید مسائل قفقاز را فرامنطقه‌ای دید، با اینکه بیش از ۳۰ سال از استقلال کشورهای این منطقه گذشته است، هنوز نمی‌توان گفت آن‌ها در سیاست خارجیِ خود بازیگری کاملاً مستقل هستند. در این شرایط چگونگی نقش‌آفرینی بازیگران فرامنطقه‌ای اهمیت بسیاری دارد.»

پسندیده با اشاره به عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و سیاست شرق‌گرایی که دنبال می‌کند، اضافه کرد: «به نظر می‌رسد این سیاست‌ها ارمنستان را در جهتی سوق می‌دهد که تلاش کند با اتکا به محور ایران و روسیه و کشورهای آسیای مرکزی غیر ترک زبان مانند تاجیکستان، پایگاه خود را تا حدودی تقویت کند. البته، در این شرایط پاکستان هم به عنوان بازیگری جدید و تا حدودی نگران کننده به مجموعۀ ترکیه، جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی اضافه شده است.» وی توجه به تحولات افغانستان را در تحلیل وضعیت کنونی بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: «افزایش نفوذ پاکستان در افغانستان، به نوعی توازن قدرت در قفقاز جنوبی را به ضرر ارمنستان برهم خواهد زد. علاوه بر آن به نظر می‌رسد روسیه نیز به دلیل مسائل اقتصادی دامنۀ حمایت خود از ارمنستان را کاهش داده است.»

این تحلیلگر مسائل قفقاز، در ادامه حضور نیروهای تکفیری در این منطقه را خط قرمز مهم ایران برشمرد و افزود: «امنیت در مرزهای شمالی برای ایران مسئله‌ای قابل توجه است؛ چرا که براساس گزارشات منتشره ترکیه در طول جنگ قره باغ جمعی از تروریست‌های فعال در سوریه را به آن منطقه اعزام کرد و حتی در مناطقی که ارامنه ساکن بودند درصدد تشکیل منطقه‌ای به نام کردستان سرخ بود. در شرایط فعلی، ترکیه به دنبال ایجاد یک وضعیت نوین با هدف افزایش قدرت منطقه‌ای خود است.» پسندیده با تأکید بر حساسیت تحولات اخیر در قفقاز جنوبی و ضرورت توجه قدرت‌های منطقه‌ای به پیامدهای اقدامات خود، گفت: «اگر با برهم خوردن توازن قوا در منطقه، مسائل به گونه‌ای رقابتی میان بازیگران پیش رود، ممکن است با هر خطای شناختی و محاسبۀ غلط، منطقه دچار تنش‌های بزرگی شود و حتی به رویارویی نظامی بینجامد.»

وی ضمن اشاره به مخالفت ایران و روسیه با تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه و ضرورت حفظ خطوط مرزی، ادامه داد: «تغییر جغرافیای سیاسی رابطۀ مستقیمی با جنگ و نزاع در منطقه دارد و نه تنها در این منطقه، حتی در آرام‌ترین مناطق دنیا هم پذیرفتنی نیست. بنابراین ایران و روسیه باید در مذاکرات مستمر با یکدیگر، همگرایی خود را حفظ کنند تا ضمن اطمینان از حفظ خطوط مرزی، دیدگاه‌هایشان نسبت به مصادیق تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه با هم هماهنگ شود.» این کارشناس مسائل قفقاز با تأکید بر ضرورت توجه کشورهای حوزۀ قفقاز به روابط حسن همسایگی و پتانسیل مسیرهای ترانزیتی، افزود: «در شرایطی که پیش آمده با توجه به ضرورت حفظ موازنه قوا در منطقه، روسیه باید به عنوان بازیگر اصلی با ورود به این تنش، نقش میانجی را ایفا کند تا اختلافات جزئی که در خصوص ترانزیت و مسائل تجاری و گمرکی ایجاد شده منجر به مسائل وسیع‌تر نشود و برخلاف آنچه در جنگ آخر قره باغ رخ داد، با هوشمندی نسبت به تحولاتی که در حال وقوع است غافل‌گیر نشود.»

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»