موقعیت اقتصادی امنیتی منطقه مرزی سوریه – ترکیه

در ماه مارس سال ۲۰۲۰ (فروردین ماه سال ۱۳۹۹) روسیه و ترکیه با آتش‌بس در اِدلب موافقت کردند. این موافقت در پی مبارزه نظامی سختی بود که حکومت سوریه و نیروهای مسلح آن با هدفِ اعمال دوباره کنترل بر بخش‌های بزرگی از شمال غرب سوریه به راه انداختند. ترکیه بر اساس این توافق، اجازه خواهد داشت تا جایگاهی در اِدلب داشته باشد که به لحاظ عملی به معنایِ کنترل ترکیه بر اقتصاد محلی خواهد بود. ترک‌ها همین حالا هم در این ناحیه سرمایه‌گذاری سنگینی کرده‌اند و تعداد زیادی از سربازان ترک در ادلب مستقر شده‌اند. نتیجه نهایی احتمالاً ایجاد یک منطقه مرزی میان ترکیه و سوریه بعد از آن خواهد بود که نیروی نظامی ترکیه به نواحی مختلفی که در شمال سوریه در اختیار داشته است، مرتبط شود.

عملیات نظامی ترکیه تاکنون چهار منطقه مرزی مشابه ایجاد کرده است که هرکدام به نامِ عملیات نظامی است که ترکیه در آن قلمرویی را تصرف کرده است:

• عملیات سپر فرات در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ به کنترل ترکیه بر استانِ شمالی حلب منجر شد.
• در سال ۲۰۱۸ ترکیه از طریق عملیات شاخه زیتون کنترل شمال غرب استان حلب را به دست گرفت.
• در سال ۲۰۱۹ از عملیاتِ بهار صلح استفاده کرد تا نواحی شرق رود فرات را اشغال کند.
• در نهایت در سال ۲۰۲۰ ارتش ترکیه عملیاتی را در اِدلب با نام سپر بهاری انجام داد.

متغیرهای مداخله‏گر پویا در جنگ داخلی سوریه، در پی مداخله روسیه در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۵، (شهریور ماه سال ۱۳۹۴) به شکلی اساسی تغییر کرد. تلاش‌هایِ جدی برای تغییر حکومت بشار اسد در دمشق به پایان رسید و شورشیان به سمتِ شمال و نواحیِ نزدیک به مرز ترکیه رانده شدند. امروز، ده‌ها هزار مرد مسلح در نزدیکی مرز ترکیه جمع شده‌اند.

به علاوه حدود ۳.۶ میلیون سوری در حال حاضر در ترکیه ساکن هستند. حدود ۱.۵ میلیون نفر از این تعداد در شهرهایی در نزدیکیِ مرز شمالی یا در مرز شمالی زندگی می‌کنند. حدود ۲ میلیون سوری دیگر در مرز خود سوریه به سر می‌برند. سوری‌ها که بسیاری از آن‌ها با ترک‌ها شراکت دارند، حدود ۳۰۰ شرکت تجاری را در ترکیه برایِ توزیع محصولات خود در چهار منطقه مرزی سوریه و از آنجا به سراسر سوریه ثبت کرده‌اند؛ بنابراین کنترل ترکیه بر این مناطقِ مرزی، به شدت بر اقتصاد محلی نفوذ خواهد داشت.

گذرگاه‌های مرزیِ اصلی میان سوریه و ترکیه؛ باب السلامه که از اِدلب به استان هاتایِ ترکیه می‌رسد و باب الهوا که از شمالِ حلب به کیلیس و غازیانتپ می‌رسد هستند. این گذرگاه‌هایِ مرزی، شاهراه‌‌هایی برایِ نواحی خارج از کنترل حکومت اسد در شمال سوریه هستند و برای مردم و کالاها نیز به عنوان مجاریِ اصلی محسوب می‌شوند.

درحالی که امروز یک سوم، مردم سوریه به لحاظ اقتصادی و اداری تا حدودی به ترکیه وابسته‌اند اما سوری‌ها همچنان در چارچوب چشم‌انداز اقتصادی سوریه فعالیت می‌کنند. به لحاظِ نظامی، جنگ در سوریه در حال به انتها رسیدن است. طبق توافق حاصل شده در ماه مارس، حکومتِ اسد کنترل بزرگراه‌های بین‌المللی M-4 و M-5 را که شهرهایِ مهم حلب، دمشق و لاذقیه را به یکدیگر و به شرقِ سوریه متصل می‌کند، به عهده خواهد داشت. در هر صورت، کنترلِ دمشق تا مرز ترکیه گسترش نخواهد یافت. در نتیجه منطقه تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه، نه بخشی از سوریه و نه بخشی از ترکیه خواهد بود. در عوض به عنوان یک منطقه حائل میان این دو عمل خواهد کرد و در عین حال عملکرد اقتصادی مهمی ایفا خواهد کرد. در طرفِ ترکیه، در استان‌های غازیان تپ، کیلیس و هاتای، بسیاری از ترک‌ها روابطِ اقتصادی عمیقی با سوری‌ها در سوی دیگر مرز دارند. این منطقه حائل مزایای اقتصادی بزرگی برای هر دو طرف خواهد داشت، ترک‌ها و سوری‌هایی که در این مرز زندگی می‌کنند ناحیه‌ای را ایجاد می‌کنند که برای فعالیت‌های تجاری ایمن است.

به این ترتیب، حکومت سوریه در تغییر ماهیتِ وضعیت سوریه از ناآرامی داخلی به سمت یک ناآرامی که شاملِ مناقشه مرزی با ترکیه است، موفق خواهد شد. در عوض، مداخله ترکیه در اقتصاد مرزی سوریه به معنایِ مشارکت بیشتر در امور سوری خواهد بود.

در نتیجه، این مرز به حکومتِ سوریه و ترکیه اجازه داده است که دستور کار سیاسی خودشان را پیش ببرند. این مرز به ترکیه اجازه داده است نقش بزرگ‌تری در سوریه ایفا و جاه‌طلبی‌هایِ منطقه‌ای ترکیه را محقق سازد و در عین حال فعالیتی اقتصادی ایجاد کند که اطمینان دهد پناهندگانِ سوری در خاک سوریه باقی خواهند ماند.

منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی

توضیح:

«گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»